บทคัดย่อ

บริการผู้ป่วยนอกจิตเวช มีบทบาทสำคัญในการดูแลผู้ป่วยตั้งแต่ระยะเริ่มต้น การศึกษาต้นทุนบริการผู้ป่วยมีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์และเปรียบเทียบต้นทุนบริการผู้ป่วยนอกจิตเวชระหว่างโรงพยาบาลชุมชน โรงพยาบาลศูนย์/โรงพยาบาลทั่วไป และโรงพยาบาลจิตเวช เป็นการศึกษาภาคตัดขวางหลายปี แหล่งข้อมูลที่ใช้คือ โรงพยาบาลที่สมัครใจเข้าร่วมโครงการวิเคราะห์ต้นทุนรายโรค ปีงบประมาณ 2561-2565 ที่ศึกษาต้นทุนในมุมมองของผู้ให้บริการ (provider perspective) วิเคราะห์ต้นทุนใช้วิธีมาตรฐานจากบนลงล่าง (top-down method) และวิธีต้นทุนจุลภาค (bottom-up method) ด้วยโปรแกรม HSCE (healthcare service cost estimation program)
ข้อมูลที่นำมาวิเคราะห์เป็นของโรงพยาบาลจิตเวช 8 แห่ง โรงพยาบาลศูนย์/โรงพยาบาลทั่วไป 32 แห่ง และโรงพยาบาลชุมชน 29 แห่ง รวม 137 ชุดข้อมูล (โรงพยาบาลบางแห่งมีข้อมูลมากกว่า 1 ปี) คัดเลือกข้อมูลผู้ป่วยนอกจิตเวช จากหลักการวินิจฉัยโรคแรก รหัส F00-F99 ความผิดปกติทางจิตและพฤติกรรม และ G470-G472, G478-G479 ความผิดปกติด้านการนอน สถิติที่ใช้ในการวิเคราะห์ข้อมูล คือ สถิติเชิงบรรยาย ได้แก่ ความถี่ ร้อยละ ค่ากลาง (median) ค่าเฉลี่ยเลขคณิต (arithmetic mean) ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน (standard deviation, SD) ฯลฯ เปรียบเทียบความแตกต่างระหว่างค่าเฉลี่ยของผลงานบริการและต้นทุนระหว่างกลุ่มโรงพยาบาลด้วยสถิติความแปรปรวนทางเดียว (one-way Anova test) และวิเคราะห์ปัจจัยที่มีผลต่อต้นทุนผู้ป่วยนอกจิตเวชด้วยสถิติเชิงทำนายสมการถดถอยแบบพหุคูณ (multiple regression analysis)
ผลการศึกษา ข้อมูลผู้ป่วยนอกจิตเวช 2,167,391 ครั้ง เป็นผู้ป่วยของโรงพยาบาลศูนย์และโรงพยาบาลทั่วไปมากที่สุด 1,230,791 ครั้ง (ร้อยละ 56.8) รองลงมา คือ โรงพยาบาลจิตเวช 743,454 ครั้ง (ร้อยละ 34.3) และโรงพยาบาลชุมชนน้อยที่สุด 193,146 ครั้ง (ร้อยละ 8.9) เป็นผู้ป่วยสิทธิหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ มากที่สุด 1,362,073 ครั้ง ร้อยละ 62.8 ผู้ป่วยส่วนใหญ่เป็นเพศชาย ร้อยละ 55.7 อายุเฉลี่ย 38.7 ปี (SD 16.0)
ในภาพรวมผู้ป่วยนอกจิตเวช มาโรงพยาบาลเฉลี่ย 4.68 ครั้งต่อคนต่อปี โดยโรงพยาบาลชุมชนมาโรงพยาบาลบ่อยที่สุดเฉลี่ย 6.59 ครั้งต่อคนต่อปี รองลงมา คือ โรงพยาบาลศูนย์และโรงพยาบาลทั่วไปมาโรงพยาบาลเฉลี่ย 4.77 ครั้งต่อคนต่อปี และโรงพยาบาลจิตเวช มาโรงพยาบาลเฉลี่ย 4.29 ครั้งต่อคนต่อปี โรคที่พบมากที่สุด คือ F900 Disturbance of activity and attention จำนวน 146,804 ครั้ง ร้อยละ 6.8 มารับบริการ 3.65 ครั้งต่อคนต่อปี และ F112 Opioids, dependence syndrome มารับบริการมากสุด 18.47 ครั้งต่อคนต่อปี
โรงพยาบาลจิตเวชมีต้นทุนเฉลี่ยต่อครั้งและต้นทุนเฉลี่ยต่อคนต่อปีสูงสุด 1,874 บาทต่อครั้ง (SD 2,425) และ 7,974 บาทต่อคนต่อปี (SD 13,291) รองลงมา คือ โรงพยาบาลศูนย์และโรงพยาบาลทั่วไป ต้นทุนเฉลี่ย 1,074 บาทต่อครั้ง (SD 1,409) และ 4,865 บาทต่อคนต่อปี (SD 11,352) โรงพยาบาลชุมชน ต้นทุนเฉลี่ย 681 บาทต่อครั้ง (SD 618) และ 4,513 บาทต่อคนต่อปี (SD 6,174) ผู้ป่วยอายุ 40 – 49 ปี มีจำนวนมากสุด ต้นทุนต่อครั้งเฉลี่ย 1,243 บาท (SD 1,162) และ 5,930 บาทต่อคนต่อปี (SD 9,142) ต้นทุนผู้ป่วยนอกสิทธิหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ มีต้นทุนต่อครั้งเฉลี่ย 1,119 บาทต่อครั้ง (SD 1,230) และมีต้นทุนต่อคนต่อปี 5,402 บาท (SD 7,718)
ผู้ป่วยโรค Disturbance of activity and attention มีต้นทุนต่อครั้ง 1,509 บาทต่อครั้ง (SD 1,971) และ 5,239 บาทต่อคนต่อปี (SD 8,185) ผู้ป่วยโรค Opioids, dependence syndrome มีต้นทุนต่อคนต่อปีสูงสุด 11,733 บาท (SD 12,739) ผลการเปรียบเทียบด้วยสถิติความแปรปรวนทางเดียว (one-way Anova test) พบว่า โรงพยาบาลจิตเวชมีจำนวนผู้ป่วยนอกต่อโรงพยาบาล และต้นทุนต้นทุนผู้ป่วยนอกต่อครั้งสูงกว่ากลุ่มโรงพยาบาลศูนย์ โรงพยาบาลทั่วไป และโรงพยาบาลชุมชน อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ และผลการวิเคราะห์ต้นทุนผู้ป่วยนอกจิตเวชด้วยสมการถดถอย พบว่า ปัจจัยกลุ่มโรงพยาบาล สิทธิประกันสุขภาพ กลุ่มอายุ ต้นทุนหมวดค่าบริการทางกายภาพบำบัดและทางเวชกรรมฟื้นฟู และต้นทุนหมวดค่าบริการทางการพยาบาล สามารถอธิบายต้นทุนผู้ป่วยนอกจิตเวชต่อคนต่อปี ได้ร้อยละ 57.5 (Adjusted R-square = 0.5752, probability of F test; p < 0.001)

สรุป โรงพยาบาลจิตเวชมีต้นทุนผู้ป่วยนอกจิตเวชสูงกว่าโรงพยาบาลอื่น กลุ่มโรงพยาบาล สิทธิประกันสุขภาพ กลุ่มอายุ ต้นทุนหมวดบริการทางกายภาพบำบัดและทางเวชกรรมฟื้นฟู และต้นทุนหมวดค่าบริการทางการพยาบาล สามารถอธิบายความแปรผันของต้นทุนผู้ป่วยนอกจิตเวชต่อคนต่อปีอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติจึงควรส่งเสริมให้โรงพยาบาลบริการจัดการต้นทุนผู้ป่วยนอกอย่างมีประสิทธิภาพ และพัฒนาระบบเก็บข้อมูลต้นทุนอย่างสม่ำเสมอ เพื่อใช้ในการวางแผนปรับปรุงบริการตามลักษณะเฉพาะของผู้ป่วยจิตเวช เพื่อสนับสนุนการให้บริการที่มีตุณภาพ ยั่งยืน และครอบคลุม

คำสำคัญ: ต้นทุนผู้ป่วยนอกจิตเวชม ต้นทุนรายบุคคล, การวิเคราะห์ต้นทุน

Abstract

Mental health services, particularly outpatient psychiatric care, play a crucial role in providing early period. This cost analysis aimed to examine and compare outpatient psychiatric service costs across three hospital types: community hospitals, regional/general hospitals, and psychiatric hospitals. A multi-year cross-sectional study was conducted using individual-level cost data from hospitals that voluntarily participated in the Cost per Disease Project during fiscal years 2018-2022. The analysis adopted a provider perspective and employed both top-down and bottom-up costing methods using the Healthcare Service Cost Estimation (HSCE) program.
Data were drawn from 137 hospital-year datasets, comprising 8 psychiatric hospitals, 32 regional/general hospitals, and 29 community hospitals (some hospitals contributed data for more than one year). Psychiatric outpatient visits were identified using first diagnosis codes (Dx1) within the ranges F00-F99 (mental and behavioral disorders) and G470-G472, G478-G479 (sleep disorders). Descriptive statistics, including frequency, percentage, median, arithmetic mean, and standard deviation (SD), were used to summarize the data. One-way analysis of variance (ANOVA) was applied to compare average service utilizations and costs across hospital groups. Multiple regression analysis was performed to identify predictors associated with psychiatric outpatient costs.
A total of 2,167,391 psychiatric outpatient visits were analyzed. Regional/general hospitals accounted for the largest share with 1,230,791 visits (56.8%), followed by psychiatric hospitals with 743,454 visits (34.3%) and community hospitals with 193,146 visits (8.9%). The majority of patients (62.8%) were covered under the Universal Coverage Scheme (UC). Most patients were male (55.7%), with an average age of 38.7 years (SD 16). On average, psychiatric outpatients made 4.68 visits per person per year, with the highest visit frequency in community hospitals (6.59 visit per person per year), followed by regional/general hospitals (4.77 visit per person per year) and psychiatric hospitals (4.29 visit per person per year). The most common diagnosis was F900 (Disturbance of activity and attention), with 146,804 visits (6.8%), averaging 3.65 visits per person per year. Patients with F112 (Opioids, Dependence syn- drome) had the highest visit frequency at 18.47 visits per person per year. Psychiatric hospitals re-ported the highest average cost per visit (1,874 THB; SD 2,425) and per person per year (7,974 THB; SD 13,291), followed by regional/general hospitals (1,074 THB per visit; SD 1,409 and 4,865 THB per person per year; SD 11,352), and community hospitals (681 THB per visit; SD 618 and 4,513 THB per person per year; SD 6,171). Patients aged 40-49 had the highest number of outpatient visits. Among these, the average cost per visit was 1,243 THB (SD 1,612) and 5,930 THB per person per year (SD 9,142). For UC beneficiaries, the average outpatient cost was 1,119 THB per visit (SD 1,230) and 5,402 THB per person per year (SD 7,718).
The average annual cost for outpatients with Opioids, Dependence syndrome was the highest at 11,733 THB (SD 12,739). One-way ANOVA revealed that outpatient psychiatric care costs in psychiatric hospitals were significantly higher than in other hospital groups (p < 0.05). Multiple regression analysis showed that hospital groups, health insurance schemes, age groups, physical and rehabilitative therapy costs, and nursing service costs significantly explained 57.5% of the variation in outpatient psychiatric costs per person (Adjusted R² = 0.5752, p < 0.001). 

Conclusion: Psychiatric hospitals incur significantly higher outpatient costs than other hospital groups. Key cost drivers include hospital groups, health insurance schemes, age groups, and specific service cost components. Hospitals should enhance cost management efficiency and maintain robust cost data collection systems. Meanwhile, health financing agencies should consider adjusting payment mechanisms to reflect actual service costs and the unique care needs of psychiatric patients, in order to support equitable, sustainable, and high-quality mental health services.

Keywords: Outpatient psychiatric cost, individual-level costing, cost analysis

Powered by Froala Editor

Powered by Froala Editor