บทคัดย่อ

บริการทางจิตเวชเป็นเรื่องสำคัญอย่างหนึ่งของระบบบริการสุขภาพ หากผู้ป่วยจิตเวชไม่ได้รับการรักษาหรือดูแลอย่างเหมาะสม อาจมีอาการที่รุนแรงขึ้นจนต้องเข้ารับการรักษาในโรงพยาบาล ส่งผลให้เกิดภาระทางสุขภาพและเศรษฐกิจที่เพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญ การศึกษาต้นทุนบริการผู้ป่วยในจิตเวชนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์และเปรียบเทียบต้นทุนบริการผู้ป่วยในจิตเวช ระหว่างโรงพยาบาลชุมชน โรงพยาบาลศูนย์/โรงพยาบาลทั่วไป และโรงพยาบาลจิตเวช จากฐานข้อมูลผู้ป่วยรายบุคคลในโครงการวิเคราะห์ต้นทุนรายโรค ปีงบประมาณ 2561-2565 เป็นการศึกษาภาคตัดขวางหลายปี แหล่งข้อมูลที่ใช้คือข้อมูลต้นทุนผู้ป่วยรายบุคคลของโรงพยาบาลที่สมัครใจเข้าร่วมโครงการวิเคราะห์ต้นทุนรายโรคของโรงพยาบาลจิตเวช 8 แห่ง โรงพยาบาลศูนย์/โรงพยาบาลทั่วไป 32 แห่ง และโรงพยาบาลชุมชน 29 แห่ง มีข้อมูลต้นทุนรวม 137 ชุด (โรงพยาบาล 2 แห่งมีข้อมูลมากกว่า 1 ปี) ซึ่งเป็นข้อมูลที่ได้จากการศึกษาต้นทุนในมุมมองของผู้ให้บริการ (provider perspective) วิเคราะห์ต้นทุนใช้วิธีมาตรฐานจากบนลงล่าง (top-down method) และวิธีต้นทุนจุลภาค (bottom-up method) ด้วยโปรแกรม HSCE (Healthcare Service Cost Estimation program) สถิติที่ใช้ในการวิเคราะห์ข้อมูล คือ สถิติเชิงบรรยาย ได้แก่ ความถี่ ร้อยละ ค่ากลาง (median) ค่าเฉลี่ยเลขคณิต (arithmetic mean) ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน (standard deviation, SD) สถิติความแปรปรวนทางเดียว (One-Way Anova Test) และสถิติเชิงทำนายสมการถดถอยแบบพหุคูณ (Multiple Regression Analysis)

ผลการศึกษา พบว่า จากข้อมูลผู้ป่วยในจิตเวชที่นำมาวิเคราะห์ทั้งหมด 67,208 ราย เป็นผู้ป่วยของโรงพยาบาลศูนย์และโรงพยาบาลทั่วไปมากที่สุด ร้อยละ 47 รองลงมาคือ โรงพยาบาลจิตเวช ร้อยละ 45.7 และโรงพยาบาลชุมชน ร้อยละ 7.4 ผู้ป่วยส่วนใหญ่เป็นโรคทางจิตเวช (MDC 19 mental diseases and disorders) ร้อยละ 57.4 และโรคจิตเวชสุรา/ยา/สารเสพติด (MDC 20 alcohol/drug use and alcohol/drug induced organic mental disorders) ร้อยละ 42.6 เพศชายร้อยละ 72.5 อายุเฉลี่ย 38.7 (SD 16.0) ในภาพรวมผู้ป่วยจิตเวชนอนโรงพยาบาลเฉลี่ย 12.9 วัน AdjRW เฉลี่ย หรือ CMI 1.45 แต่ผู้ป่วยที่รักษาในโรงพยาบาลจิตเวชนอนโรงพยาบาลนานและมี CMI สูงกว่าโรงพยาบาลศูนย์/โรงพยาบาลทั่วไป และโรงพยาบาลชุมชน

ต้นทุนในการรักษาผู้ป่วยในจิตเวชทั้งหมดเฉลี่ย 28,585 บาทต่อราย (SD 34,396) ซึ่งโรงพยาบาลจิตเวชมีต้นทุนสูงที่สุดเฉลี่ย 47,775 บาทต่อราย (SD 41,210) รองลงมาคือ โรงพยาบาลศูนย์และโรงพยาบาลทั่วไปเฉลี่ย 13,253 บาทต่อราย (SD 14,002) และโรงพยาบาลชุมชนเฉลี่ย 7,378 บาทต่อราย (SD 7,176) โรงพยาบาลทุกกลุ่มมีต้นทุนในการรักษาผู้ป่วยในจิตเวชเพศชายเฉลี่ย 29,262 บาทต่อราย (SD 35,016) ผู้ป่วยในจิตเวชส่วนใหญ่เป็นผู้ป่วยสิทธิหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (UC) ร้อยละ 82.8 วันนอนเฉลี่ย 13.2 วัน AdjRW เฉลี่ย 1.48 มีต้นทุนเฉลี่ย 28,835 บาทต่อราย (SD 33,952) และ 18,390 บาทต่อ AdjRW โดยโรงพยาบาลจิตเวชมีต้นทุนผู้ป่วยในต่อรายสูงที่สุดในทุกสิทธิประกันสุขภาพ รองลงมาคือโรงพยาบาลศูนย์และโรงพยาบาลทั่วไป และโรงพยาบาลชุมชน

เมื่อจัดข้อมูลผู้ป่วยตามกลุ่มวินิจฉัยโรครวมไทย ฉบับ 6.3 (Thai diagnosis related group, TDRG) และวิเคราะห์ข้อมูลในแต่ละหมวดโรคใหญ่ (Major Diagnostic Category; MDC) และแต่ละกลุ่ม DRG (diagnosis related group) ในภาพรวมมีผู้ป่วยโรคทางจิตเวช รวม 38,274 ราย (ร้อยละ 57.4) วันนอนเฉลี่ย 15.2 วัน ค่าเฉลี่ย AdjRW 1.59 มีต้นทุนเฉลี่ย 33,040 บาทต่อราย (SD 38,338) สูงกว่าโรคจิตเวชสุรา/ยา/สารเสพติด ที่มีจำนวนผู้ป่วย 28,423 ราย (ร้อยละ 42.6) วันนอนเฉลี่ย 9.7 วัน ค่าเฉลี่ย AdjRW 1.24 และมีต้นทุนเฉลี่ย 22,528 บาทต่อราย (SD 27,119) โดย DRG ที่มีจำนวนผู้ป่วยมากสุด คือ DRG 19512 (Chronic psychotic disorders w mod CCC) มีผู้ป่วยรวม 11,434 ราย (ร้อยละ 17.1) วันนอนเฉลี่ย 22.3 วัน AdjRW เฉลี่ย 2.12 มีต้นทุนเฉลี่ย 46,866 บาทต่อราย (SD 42,013) สำหรับ MDC 20 กลุ่ม DRG 20501 (Alcohol intoxication and withdrawal w min CCC) มีจำนวนผู้ป่วยมากที่สุด 7,850 ราย (ร้อยละ 11.8) วันนอนเฉลี่ย 3.9 วัน AdjRW เฉลี่ย 0.64 มีต้นทุนเฉลี่ย 10,315 บาทต่อราย (SD 8,168)

ผลการเปรียบเทียบต้นทุนผู้ป่วยในราย DRG ระหว่างโรงพยาบาลจิตเวช โรงพยาบาลศูนย์และโรงพยาบาลทั่วไป และโรงพยาบาลชุมชน พบว่า ผู้ป่วยในของโรงพยาบาลจิตเวชมีความซับซ้อนในการรักษาผู้ป่วยสูงกว่า ประเมินจากวันนอนโรงพยาบาล AdjRW เฉลี่ย และต้นทุนสูงสุดในทุกกลุ่ม DRG และเมื่อทดสอบด้วยสถิติความแปรปรวนทางเดียว พบว่า โรงพยาบาลจิตเวช มีจำนวนผู้ป่วยในต่อโรงพยาบาล วันนอนเฉลี่ย AdjRW เฉลี่ย และต้นทุนผู้ป่วยในต่อรายสูงกว่าโรงพยาบาลศูนย์และโรงพยาบาลทั่วไป และโรงพยาบาลชุมชนอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ และเมื่อวิเคราะห์ปัจจัยที่มีผลต่อต้นทุนผู้ป่วยในจิตเวชด้วยสมการถดถอย พบว่า วันนอนโรงพยาบาล กลุ่มโรงพยาบาล สิทธิประกันสุขภาพ และกลุ่มอายุ สามารถอธิบายความแปรผันของต้นทุนผู้ป่วยในจิตเวชต่อรายได้ร้อยละ 69.52 อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ

สรุป โรงพยาบาลจิตเวชมีต้นทุนเฉลี่ยสูงกว่าโรงพยาบาลอื่น ตัวแปรวันนอนโรงพยาบาล กลุ่มโรงพยาบาล สิทธิประกันสุขภาพ และกลุ่มอายุสามารถอธิบายความแปรผันของต้นทุนผู้ป่วยในจิตเวชต่อรายได้อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ โรงพยาบาลควรบริหารต้นทุนอย่างมีประสิทธิภาพ ศึกษาและเก็บข้อมูลต้นทุนอย่างต่อเนื่องเพื่อนำไปใช้ปรับปรุงการให้บริการ ขณะที่กองทุนประกันสุขภาพควรปรับวิธีการจ่ายเงินให้สะท้อนต้นทุนจริงและลักษณะเฉพาะของผู้ป่วยจิตเวช เพื่อสนับสนุนบริการที่มีคุณภาพและยั่งยืน

คำสำคัญ: ต้นทุนบริการผู้ป่วยในจิตเวช, ต้นทุนรายโรคจิตเวช, โรงพยาบาลจิตเวช

Abstract

Mental health services are an important part of the healthcare system. Without proper care, psychiatric patients may develop more severe symptoms and require hospitalization, which can lead to a significantly greater health and economic burden. This study aimed to analyze and compare the inpatient psychiatric care costs across three groups of hospitals: community hospitals, regional/general hospitals, and psychiatric hospitals. A multi-year cross-sectional study was conducted using patient-level cost data from 8 psychiatric hospitals and 32 regional/general and 29 community hospitals that voluntarily participated in the Cost per Disease project. Data were collected over five fiscal years (2018–2022), comprising 137 cost datasets. (Some hospitals provided longitudinal data for more than one year.) The costing approach was based on the provider’s perspective, applying both the top-down and bottom-up methods using the Healthcare Service Cost Estimation (HSCE) program. Descriptive statistics were used in the data analysis, including frequency, percentage, median, arithmetic mean, and standard deviation (SD). One-way analysis of variance (ANOVA) and multiple regression analysis were employed to examine group differences and identify predictors with inpatient psychiatric care costs.

The results showed that of the 67,208 psychiatric inpatient admission analyzed, the majority were admitted to regional/general hospitals (47%), followed by psychiatric hospitals (45.7%) and community hospitals (7.4%). Most patients were diagnosed with mental diseases and disorders (57.4%), while 42.6% were diagnosed with alcohol/drug use and alcohol/drug-induced organic mental disorders. Male patients accounted for 72.5%, with a mean age of 38.7 years (SD 16.0). Overall, the average length of stay for psychiatric inpatients was 12.9 days, with Case Mix Index (CMI) or an average Adjusted Relative Weight (AdjRW) of 1.45. Patients treated at psychiatric hospitals had longer hospital stays and higher CMI values compared to those treated at regional/general and community hospitals.

The average inpatient psychiatric care cost across all hospitals was 28,585 THB per admission (SD 34,396). Psychiatric hospitals had the highest average cost per admission at 47,775 THB (SD 41,210), followed by regional/general hospitals at 13,253 THB (SD 14,002), and community hospitals at 7,378 THB (SD 7,176). Across all hospital groups, the average inpatient psychiatric care cost for male patients was 29,262 THB per admission (SD 35,016). Most patients were covered under the Universal Coverage (UC) scheme (82.8%). Among UC patients, the average length of stay was 13.2 days, with an average AdjRW of 1.48. The average cost per admission was 28,835 THB (SD 33,952), with a cost of 18,390 THB per AdjRW. Psychiatric hospitals had the highest average inpatient cost per admission across all health insurance schemes, followed by regional/general hospitals and community hospitals, respectively.

When classifying patients using the Thai Diagnosis Related Group version 6.3 (TDRG 6.3) and analyzing data by Major Diagnostic Category (MDC) and DRG group, a total of 38,274 admission (57.4%) were grouped into MDC 19 Mental Diseases and Disorders. For this group, the average length of stay was 15.2 days, with an average AdjRW of 1.59 and an average cost of 33,040 THB per admission (SD 38,338). These values were higher than those in MDC 20 Alcohol/Drug Use and Alcohol/Drug-Induced Organic Mental Disorders, which accounted for 28,423 admission (42.6%). Patients in MDC 20 had a shorter average length of stay (9.7 days), lower average AdjRW (1.24), and lower average cost per admission (22,528 THB; SD 27,119). The most frequent DRG in MDC 19 was DRG 19512 Chronic psychotic disorders with moderate cost and clinical complexity (CCC), with 11,434 admission (17.1%), an average length of stay of 22.3 days, an average AdjRW of 2.12, and an average cost per admission of 46,866 THB (SD 42,013). In MDC 20, the most common DRG was 20501 Alcohol intoxication and withdrawal with minimal CCC, which accounted for 7,850 admission (11.8%) and had an average length of stay of 3.9 days, an average AdjRW of 0.64, and an average cost of 10,315 THB per admission (SD 8,168).

The comparison of inpatient psychiatric care costs by DRG across hospital groups (psychiatric hospitals, regional/general hospitals, and community hospitals) revealed that psychiatric hospitals consistently treated patients with greater clinical complexity, as reflected by longer length of stay, higher average AdjRW, and the highest cost per admission in all DRG groups. Using one-way analysis of variance, it was found that psychiatric hospitals had significantly higher numbers of inpatients per hospital, average length of stay, average AdjRW, and average cost per admission compared to regional/general hospitals and community hospitals. Multiple regression analysis showed that length of stay, hospital groups, health insurance schemes, and age groups were statistically significant predictors of inpatient psychiatric care costs, accounting for 69.52% of the total variance in cost per admission.

In summary, inpatients services cost in psychiatric hospitals had a higher average inpatient cost compared to other hospital groups. The length of stay, hospital groups, health insurance schemes, and age groups were statistically significant predictors explaining the variation in psychiatric inpatient costs. Hospitals should manage costs efficiently and continuously collect cost data to support service improvement. At the same time, health insurance payers should revise payment methods to reflect actual costs and the specific characteristics of psychiatric patients, to promote high-quality and sustainable mental health services.

Keywords: Inpatient psychiatric care cost, cost per psychiatric diagnosis, psychiatric hospital

Powered by Froala Editor

Powered by Froala Editor